De Circumveniendi Ludo Chinensium
DE hoc Ludo primò audiemus Jesuitarum Descriptiones imperfectas & inter se discrepantes. Et posteà Chinensis mei Descriptio verior & perfectior afferetur.
De eo sic habet D. Semedo, E ancora gravissima sorte di giuoco ra essi il sequente. In uno Scacchiere di trecento Case, giuocoano con ducento pezzi, altri bianchi, altri neri. Con questi l'uno procura dimandar nel mezzo dello Scacchiere li pezzi dell' altro, acciò che possa signoreggiar nell'altre Case : in fine chi ha per se più Case occupate, vince il giuoco. In tal giuoco con gran gusto s'occupano gli Officiali, espesso vi spendono buona parte del giorno ; perche tra gente perita in un giuoco vi si consuma un' hora. Gli esperti dò questo giuoco sono stimati etiandio per questo solo titolo ; e così sono spesso chiamati, e presi come Maestre d'esso con tutte se cerimonie.
Dominus Trigautius sequentem descriptionem (etiam impersectam) in suo de Chinâ Libro habet : Gravissimum inter eos Ludi genus est hujusmodi. In Alveo ducentarum Cellularum pluribus quàm ducentis Calculis colludunt, è quibus alii candidi sunt, alii atri. His Calculis alter alterius Calculos procurat in medium Alveum relegare, ut reliquis deinde Cellulis dominetur : ad extremum, qui plures in Alveo Cellulas sibi subjecit, Victor appellatur. Hunc Ludum avidissimè arripiunt Magistratus, & sæpè maximam diei partem ludendo consumunt : nam inter ludendi peritos, horam integram unus Ludus tenet. Qui hu us Ludi peritus est, tametsi nullâ aliâ re insignis fuerit, ab omnibus colitur, & evocatur. Imò nonnulli etiam solitis sibi ritibus Magistros legunt, ut ab iis accuratè hujus Ludi rationem ediscant.
In legatione Batavicâ ad Sinas, legitur, Magnatum Ludus est, quo Tabulam excavatam, cui trecentæ Ædiculæ ad latera sunt, cum ducentis Orbiculis albis partim & nigris, adhibent. Qui plures Ædiculas occupat, Victor est. Ipsi Magistratus integros dies huic Lusui impendunt, & qui in eo excellit, famam inde, ac æstimationem apud reliquos conssequitur.
Sed missis hisce aliorum Descriptionibus, Dominus Shin Fo çung nativus Chinensis non indoctus, tale ejus Schema pro me delineavit, Ludúmque descripsit seq. modo.
Hic Ludus bellicus, (inter Sinenses & Tataros Bellum repræsentans, cujus etiam Schema est Campi militaris æmulum,) apud Serum Magnates plurimùm exerceri solet Orbiculis vitreis numero 360, in Tabellà (in cujus Long. & Latitudine sunt 18 Areolæ in se ductæ,) cujus Quadratura est duorum Pedum, & aliquando minori formâ.
Iste Ludus Sinicè vocatur Hoy Kî, i. e. Circuli Ludus seu Circularis Ludus ; vel aliàs plerumque dicitur Wei Kî, eodem sensu : nam Wei est Circùm seu Circulus sive Circuitus, &c. Intelligitur autem Circumventio quâ unius partis Orbiculus seu Miles vitreus à pluribus Hostibus circumventus capitur, prout in sequente Figurâ æneâ cernitur, ubi quatuor Areolarum medio Angulo situs Orbiculus à quatuor circumfusis Hostibus includitur, & hoc modo inclusus capitur. Hæcce Figura seu includendi Formula quadrata Sinicè vocatur Yèn, i. e. Oculus seu Ocellus : & hujus modi Oculos semper conficere conatur quivis Lusor Victoriæ studiosus, cùm hâc ratione vincat.
Principio quidcm dicta Tabella ad ludendumi instruitur tantùm aliquot Orbiculis seu Militibus ex utrâque parte, cùm Areolae non sufficiant ut omnes simul prælio intersint, nec id fieri solet Cullusores autem alternatim & per vices, suos Milites sigillatim collocant, prout in alterâ Figurâ æneâ quadratâ vides, ubi alterutrius partis duo Milites in 4 Areolaram Angulis in procinctu stantes visuntur. Sed & inter collocandum subinde ad hoc collimant ut (quantùm possint) faciant Ocellum ut suprà in Diagrammate delineatur, cùm id semper sit utriusque partis Scopus & quicunque facto ejusmodi Ocello potest 4 suis Militibus unum hostilem Militem includere & circumvenire, (ut in dietâ Figurâ æneâ modus capiendi inclusum Hostem docetur & repræsentatur,) illum capit & Captivum ducit, nempe Cbinensis Tatarum, aut vice versâ.
Ut autcm magis particulariter hujus Ludi indolem & ludendi modum doceam, uterque Lusor debet habere Orbiculos seu Milites saltem 180, quos prout opus est è Vasculo promit : nam (ut dictum) non est necesse omnes simul in medium adducere. Inchoari solet Lusus circa medium Tabellæ : maxima autem Ars in initio collocandi Milites, & deinceps eosdem promovendi, ita est ut commodè possint aliquem ex Adversariis circumveniendo capere : quâ de causà insidiandi & opportunitatem captandi licentia utrisque Collusoribus est æqualis, dum quisque suâ vice sigillatim tantùm unum Militim collocat, idque quantùm possit ad insidiandum : nam & inter collocandum alii aliot capiunt, nec expectatur donec omnes in Campo Militari collocati suerint. Hic enim Ludus repræsentat duos Exercitus seu Virorum Agmina pro aliquâ Regione contendentes, & hostes tam omnes quàm singulos circumveniendi opportunitatem captantes. Et hâc ratione in procinctu stantibus Viris Militaribus, supradicto modo miscetur prælium, ut scil. capiendus Hostis à 4 Adversariis inclusus, (quod vocatur Oculus,) ritè fiat Captivus, cùm non habeat exitum nec fugiendi locum, dum omnes per ipsos Angulos seu linearum intersectiones & non aliter) rectà movere teneantur, ab Angulo in Angulum per ipsas Lineas directè, & non obliquè extra eas : nec potest aliàs erumpere aut evadere, nisi aliquis Angulus sit vacuus & inoccupatus pateat. Ideóque qui alios circumvenire student, omnes Aditus præcludere & occupare necesse habent.
Quando autem faciendus est Oculus, si non habet quis in Mensâ qui eum conficiant, è Vasculo suo novos promit : &, si una aliqua pars Tabellæ seu Campi Militaris nimis occupata sit ab Hostibus, tum suos in aliam partem subducit : sed tunc Hostis eum persequitur, suos etiam ubicunque placet alternatim collocando, ut alterius Milites vel apertâ vi vel insidiando capere possit. Et tandem quando pleræque partes Campi occupantur ab aiterâ parte pugnantium, absumptis & diminutis hujus partis Militibus ita non restet spes vincendi aut evadendi, tum (si ulterius ludere non libet,) Lusu finito à Victore proclamatur, Huán leáo, i. e. Finitus est : nam eâdem voce significatur finis, finitus, finire, &c. ubi sensûs distinctio ex situ in sententiâ & constructione discernenda est ; eodem modo ut ni in usu vocis Wei suprà docetur. Estque leáo Particula ferè expletiva Tempus præteritum notans.
His factis, tandem uterque Lusor numerat tam quot Campi partes ipse tunc possideat, quàm quot in eis Milites habeat superstites : aut si alter Lusorurum indubitatè unam aliquam maximam seu majorem Campi partem possidet, tum opus est ut numeret tantùm Milites suos, cùm de Campo non dubitetur. Et qui plures Campi partes occupat tenetque, dicit, Ego tot partes possideo, tu verò pauciores, minutis etiam Militibus, ergò Ego vinco. Sed quamvis quis pauciores Campi partes possideat, si tamen is plures superstites habeat Milites, tum ille vincit.
Ex his omnibus constat, hunc Ludum non esse Casui & Fortunæ subjectum, sed merâ peritiâ gubernari ; adeóque non esse dubium quin ab omnibus licitus habeatur. Notandum etiam, quòd Ludi Character à Chinense meo diversimodè scriptus est, uti videre est conferendo hunc eum eo qui in Tabula Ludo usurpaiur; quod monendum duxi, ne quis dictam diversitatem à meà incuria processisse putet.